برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 45

خش افتادن-خراش افتادن

خوش لباس-نگا. خوش پوش

خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن

دبه-دسته هایی از اراذل در قدیم که با یکدیگر شوخی های زشت می کردند

دهن خود را آب کشیدن-دهان خود را طاهر کردن-استغفار کردن

 
روشن کردن چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از تماشاچیان می گیرند
از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

خالی خالی-بدون چیز دیگری

چشم را چهار کردن-دقت بسیار کردن-انتظار شدید بردن-تعجب زیاد کردن

دل کسی خون بودن-سخت رنجیده بودن-بسیار اندوهناک بودن

بکسل کردن-چیزی را به دنبال خود کشیدن و بردن

بی رگ-بی غیرت-بی حس

 

 

بد مروت-نامرد-ناجوانمرد

دل پُر داشتن-کینه و دلخوری دیرینه داشتن

جوان مرگ شدن-در جوانی مردن

 

حلقه-واحد چیزهای گرد مانند دو حلقه فیلم-دو حلقه چاه

بد ریخت-بد شکل-بد هیکل-بد قواره

باج سبیل-چیزی که به ناحق به اشخاص قلدر و مقتدر باید داد

آهو چشم(معشوق، شاهد)

ترس بر داشتن کسی را-از وارد شدن به کاری بیم داشتن

خفه خون-خفقان

چیلک دان کسی را تکاندن-کسی را وادار با افشای رازش کردن

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن(از باران به ناودان پناه آوردن)
بخرج دادن-نشان دادن-مصرف کردن-جلوه دادن

زهرمار کردن غذا-مانع از خوردن با لذت شدن

زیر چاق-حاضر-آماده
تو سری زدن-تحمیل عقیده با دشنام و اهانت

چین خوردن-چروک شدن

ادا در آوردن-مسخرگی کردن-تظاهر کردن-تقلید کردن

خارش-خاریدن-نام بیماری خاریدن نشیمنگاه

آب در چشم نداشتن-شرم و حیا نداشتن

 
 

بیخ ریش کسی بستن-به زور دادن-تحمیل کردن

خش-صدای گرفته-خراش

 

زیر کاسه نیم کاسه داشتن-مکر و حیله ای در کار داشتن

 

 
از پا ننشستن-سماجت ورزیدن-از کوشش دست نکشیدن
آش آلو شدن(خجالت‌زده شدن، سکه‌ی یک‌پول شدن، کنفت شدن)

به همین نزدیکی-به همین زودی-بزودی

این جور که بویش می‌آید(چنان که از ظواهر امر پیدا است، از فرار معلوم)

دور علم کسی جمع شدن-دور کسی گردآمدن و از او پشتیبانی کردن

خودفروش-فاحشه-خائن

جا گرفتن-مستقر شدن-پنهان شدن
درد دل کردن-غم و اندوه خود را با دیگری در میان گذاشتن

روی کسی نشدن-خجالت کشیدن

بد گل-زشت-بد ترکیب
خجالت زده-شرم زده-شرمگین

چرک و خون-چرک آلوده به خون

پس خور-آن که بازمانده ی غذای دیگران را می خورد
بگو بخند-خوش مشرب-بذله گو

اسرار مگو(حرف‌های ناگفتنی)

رنگ گذاشتن و رنگ برداشتن-رنگ به رنگ شدن

پشت و رو کردن-برگرداندن جامه به صورتی که رو پشت و پشت رو شود

افسرده‌بیان(بی‌هوده و بی‌مزه‌گو)
آب شیراز-شراب

پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن

خاله رورو-زنی که به علت چاقی یا آبستنی به زحمت راه می رود

زبر و زرنگ-چابک و فرز

 

چپری آمدن-زود آمدن

خوش قد و بالا-خوش اندام-بلند بالا
بی می خمار بودن-نخورده مست بودن-برای انجام کاری آمادگی بسیار داشتن

خون کسی را به شیشه کردن-کسی را رنج و آزار بسیار دادن
آلاپلنگی(مثل پوست پلنگ، گل باقالی)

 

چشم کسی چهارتا شدن-سخت تعجب کردن-انتظار شدید برد
باب شدن-معمول و رایج شدن

جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم

بالاخانه را اجاره دادن-تهی مغز بودن-افکار ابلهانه داشتن

در آوردن تقلید-ادای کسی را در آوردن-مسخره کردن

تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی

بارک الله-آفرین خدا بر تو باد-آفرین
پِتل پُرت-بیان عامیانه ی پترزبورگ-جای بسیار دور

دیدن کردن-عیادت کردن-زیارت کردن-ملاقات کردن

زیر در رو-گریزان-گریز پا-شانه خالی کن

چوب رخت-چوبی افقی که جامه را بر آن می آویزند

پیشاب-ادرار

پیشدستی-بشقاب کوچک-زیر دستی

بدک-نه چندان بد
زبان گزه رفتن-زبان گزیدن-لب به دندان گرفتن

بافتنی-جامه ای که با دست بافته شده باشد

ریش گرو گذاشتن-ار احترام و اعتبار خود برای وساطت در کاری بهره گرفتن-ضمانت کردن
سیار غم انگیز و. سوزناک بودن

زور آوردن-زیر فشار گذاشتن-در تنگنا قرار دادن

خزانه کردن-نشاء و قلمه ی درختی را در زمین کاشتن تا پس از سبز شدن در جای دیگر بنشانند

رج کردن-رج بستن
پایین دست-طرف پایین

روی داریه ریختن-رسوا و بی آبرو کردن-برملا کردن-آشکار کردن

بوسیدن و به تاقچه گذاشتن-ترک گفتن-کنار گذاشتن

 

خربازار-شلوغ بازار-بی حساب و کتاب
تن خواه-پول نقد-زر و مال

خرده مالک-مالک زمین کشاورزی کوچک

بی معنی- بیخود

روشن کردن چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از تماشاچیان می گیرند

چک و چانه زدن-چانه زدن-وراجی کردن-مذاکره ی فراوان کردن
خاله وارَس-آدم فضول
حساب ماست بندان یزد-حساب ساختگی

چیلک دان-چینه دان

آب شیراز(شراب)

 

 

به له له افتادن-از شدت تشنگی مانند سگ زبان خود را از دهان خارج ساختن

بزمجه-سوسمار-درحالت دشنام به کودکان می گویند

جگر-عزیز-عزیز دلم

الیسون و ولیسون(وردی است که برای کسانی که منتظرشان هستند می‌خوانند)

خشت به قالب زدن-نگا. خشت انداختن

زیر جامه-زیر شلواری

رنجیده شدن-آزرده خاطر شدن-آزرده دل شدن

پزا-زود پخت شونده

 

خربازار-شلوغ بازار-بی حساب و کتاب

تته پته-لکنت زبان

به هزار زحمت-با رنج بسیار-با سختی فراوان

خاک به سری-همبستری زن با شوهر

پشت چشم کسی باز ماندن-انگار نه انگار-برای کسی فرقی نداشتن

ادرار بزرگ-مدفوع
ذلیل مرده-ذلیل شده
خواب به سر شدن-نگا. خواب به خواب شدن

جای سفت-وضعیت سخت

دست پاچه شدن-مضطرب شدن-دست و پای خود را گم کردن

آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است

برهوت-غیر مسکونی-خشک و بی انتها

رای دیدن-در داوری بی طرف نبودن و ملاحظه ی یکی از طرفین را کردن
بخت آزمایی-ترتیبی برای تقسیم جایزه میان خریداران بلیت

دلال محبت-پا انداز-خانم بیار
از دیوار مردم بالا رفتن(دزدی کردن)

رد گم کردن-اثر چیزی یا کاری را از میان بردن-گمراه ساختن-نظر کسی را از چیزی منحرف کردن

افسارگسیخته(سرکش)

تعارف شاه عبدالعظیمی-تعارف زبانی و غیرجدی

 

آب و رنگ(طراوت و شادابی)

چرخیدن در روی یک پاشنه-تغییر نکردن وضعیت-گذشتن وضع به منوال سابق

پوست سگ به روی خود کشیدن-بی شرمی را به نهایت رساندن

احوال گرفتن(جویای حال شدن)

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

خالو-دایی-کلمه برای خطاب در جنوب ایران

زیر خاکی-آن چه که از زیر حاک بیرون آید
چنگول چنگولی-مجعد-حلقه حلقه-پر چین و شکن
از سکه افتادن-ار رونق افتادن-از دست دادن زیبایی

زمزمه کردن-زیر لب خواندن-ترنم کردن

زهکونی زدن-تیپا زدن-اردنگی زدن

 

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

پخش و پلا-پراکنده-تار و مار

 

به همین نزدیکی-به همین زودی-بزودی

خوش لباس-نگا. خوش پوش

چراغ پریموس-چراغ تلمبه ای-نوعی اجاق نفتی

 
چشته خور شدن-بهره و نصیب بردن از کسی

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

پیشت-آوازی برای راندن گربه

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

به درک- به جهنم

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو

 

آشیخ روباه-آب‌زیرکاه-مکار

خروس قندی-آب نباتی به شکل خروس

چروک انداختن-چین انداختن

 
آتش بی‌دود-آفتاب-غضب
راحت کردن-کشتن

پیاز کسی کونه کردن-ماندگار شدن در جایی-میخ خود را کوبیدن

بی گدار به آب زدن-نسنجیده به کاری اقدام کردن-بی احتیاطی کردن

چشم به هم زدن-زمان بسیار کوتاه-یک آن

ته بر کردن-از ته بریدن

دل به دریا زدن-بدون توجه به خطر به کاری اقدام کردن-هرچه بادا باد گفتن

زن طلاق-مردی که به اندک بهانه ای زنش را طلاق می دهد

جوراجور-دارای انواع گوناگون
پکاندن-ترکاندن

زنگ دندان ماندن-زمان درازی گرسنه ماندن

درس گرفتن-پند آموختن-عبرت گرفتن

رو رفتن-بر زمین افتادن اسب از جلو و بر زانو ها

دهل کسی را زدن-کسی را از کار برکنار کردن

چلوزیدن-خشک شدن-پلاسیدن

خرفهم-فهماندن به ابله-شیر فهم

بند آمدن-متوقف شدن

 

 

پی بردن-دریافتن-آگاه شدن

 

از دروازه نگذشتن، از سوراخ سوزن گذشتن-حالاتی بی‌ثبات و بسیار متضاد داشتن

 

 

دوخت و دوز-خیاطی

جارچی-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود-دهن لق

چاخان پاخان-دروغ

خاک برگ-برگ خشک خرد شده

روده گشاد کردن-سکسکه کردن

رو دست بالا آمدن-رقابت کردن-پیشی گرفتن

جان به جان کسی کردن-محبت بی اندازه به کسی کردن

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

 

 

پیراهن عثمان کردن-بهانه قرار دادن

از کسی کشیدن(از کسی رنج کشیدن)

 

دست کسی افتادن-گیر کسی افتادن

دده سیاه-نوکر-نوکر سیاه

 
تازه داماد-پسری که تازه ازدواج کرده است

 

آه نداشتن که با ناله سودا کردن(آه در بساط نداشتن)

خوش خور-کسی که همیشه غذای خوب بخورد

بی در و پیکر-ولنگ و واز-بی حساب و کتاب-بی نظم و قاعده

دست نگاه داشتن-توقف کردن در انجام کار-معطل شدن و منتظر ماندن
بد حرف-کسی که پیوسته حرف های زشت می زند

جفت کردن صدا با ساز-هماهنگ کردن صدای ساز توسط کوک
ذلیل شده-خوار و زبون-دشنام و نفرینی که زنان به کودکان بسیار شیطان خود می دهند

اما(اشکال‌تراشی، ایجاد شبهه)

پُر پشت-انبوه-بسیار روییده

از پا در آوردن(سخت فرسوده و از کار افتاده کردن)

 
بوی حلوای کسی آمدن-قطعی شدن مرگ کسی

چوب خط-چوبی که پس از هر بار بردن کالا روی آن خطی می کشیدند تا بعد شمارش کنند

پَرِ گوش و-پره لاله ی گوش
دنده چاق کردن-سرعت گرفتن به هنگام رانندگی

جیزگر خانه-محل رباخواری و قرض دادن پول در برابر اموال منقول

دست به سیاه و سفید نزدن-به هیچ گونه کاری نپرداختن-ابدن کاری نکردن
خاکشیر مزاج-غلامباره-سازگار با هر جریانی
خودرو-آن چه بی اسب رود

از سرما چاقو دسته کردن(به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن)

از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن

چسی درکن-آدم پر مدعا

چمچاره-در پاسخ به پرسش احمقانه می دهند

الحق و الانصاف-انصافن-حقن

از چاله در آمدن و به چاه افتادن-از باران به ناودان پناه بردن

دون-برنج خوب نپخته-دانه هایی که به پرندگان می دهند

بار سرکه- ترش ابرو
زاغه نشین-کسی که در خانه ای محقر و آغل مانند زندگی می کند

زده دار-دارای لکه یا خراش و آسیب

دو رویی-تزویر-عدم صمیمیت

پَلِه-پول

 

دست به چماق-چماق در دست-آماده ی چماق زدن

دکمه را انداختن-دکمه ی لباس را بستن

ریسمان را طناب کردن-یک کلاغ چهل کلاغ کردن-اغراق کردن

خیت شدن-شرمنده شدن-کنفت شدن-بور شدن

آرتیست‌بازی-انجام کارهای غیرعادی

پکاندن-ترکاندن

ترکیدن بغض- بغض کسی ترکیدن

زرق و برق-جلوه ی ظاهری-جلا و شفافی

تِلِک و پِلِک-رخت و وسائل ناچیز خانه
خرده مالک-مالک زمین کشاورزی کوچک

خوش لعاب-زود جوش-خوش مشرب

 

خوش دست و پنجه-نگا. خوش دست

برداشت کردن-فهمیدن-گرفتن پول از حساب-درو کردن محصول کشاورزی

خاکه-خرده ی هر چیزی

خوردن چیزی به چیزی-جور بودن چیزی با چیزی

به تیر غیب گرفتار شدن-دچار حادثه ی ناگهانی شدن-ناگهانی فوت کردن

از چشم کسی برق پریدن(شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد)
زنجیر زدن-زنجیر به پشت خود زدن

دست چین-گزیده-منتخب

افتادن بچه-سقط شدن جنین

تاخت زدن-عوض کردن چیزی با چیزی
آقام که شما باشید(خدمت شما عرض کنم)

تِر تِر-آواز بیرون آمدن فضولاتِ بیمار اسهالی

چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن

ریخته پاشیده-درهم برهم-شلوغ پلوغ
 

جا به جا-فورن-کسی که از جایی به جایی منتقل شود

زُل زدن-خیره نگاه کردن

دهن کجی-ادا و شکلک به قصد مسخره کردن-بی اعتنایی
 

زیر در رو-گریزان-گریز پا-شانه خالی کن

پیزر به پالان کسی گذاشتن-با دروغ و چاپلوسی کسی را فریفتن-هندوانه زیر بغل کسی گذاشتن

زیر سر کسی بودن-مسئول کاری بودن-در کاری دست داشتن

بز رو-راه باریک و پرپیچ و خم در کوه و جنگل

به خاک سیاه نشاندن-بدبخت و ذلیل کردن

پینه-وصله-پوست سخت شده

چهار ابرو-دارای ابروهای کلفت و پر پشت

ابرو پاچه‌بزی-دارای ابروی پهن و پرمو-ابرو قجری

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

خرسک-نوعی فرش

 

بالای چشمت ابروست- به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست

ابرو کج کردن-خشم گرفتن

دو رگه-از دو نژاد محتلف
چس نفس-پر حرف-کسی که حرف های بی سر و ته و ملال آور می زند

داریه نم کن-کسی که پوست داریه را نم می زند تا نیکو بنوازد-چاپلوس
حرف به حرف کردن-موضوع گفت و گو را عوض کردن
از لجِ-از سر لجاجت-از روی خشم

آب (ها) از آسیاب افتادن(فرو نشستن هیاهو، از یاد رفتن ماجرا)

بازپرس-کسی که از متهم پرس و جو می کند

دُم سیاه-نوع مرغوب برنج گیلان-کبوتری که دم سیاه دارد

آبِ جو(ب)(مال دنیا، هرچیز فراوان و بی‌ارزش)

پا خوردن فرش-نرم و لطبف شدن فرش بر اثر رفت و آمد بر آن

خوش نشین-کسی که هر جا خواست اقامت می کند-ساکنان غیر زارع ده

جِر گرفتن کسی را-اوقات کسی تلخ شدن

راه اندازی-راه انداختن

تار و تنبک-وسایل موسیقی-آلات ضرب و نوازندگی

دماغ تیز داشتن-شامه تیز داشتن

رد کسی را گرفتن-از روی جای پا یا آثار دیگر کسی را دنبال کردن
آن چنانی(چنانکه خود می‌دانی، بسیار گران‌بها، بسیار عجیب)

 

خوردن-مغلوب شدن-شکست یافتن-فرودادن

 

زد و بندچی-توطئه گر-ساخت و پاخت کننده
برای هفت پشت کسی کافی بودن-از تحمل کسی خارج بودن-بسیار زیاد بودن

پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

دیگ و بادیه را گرو گذاشتن-بسیار تهی دست و بی چاره شدن

آتشِ تر-شراب-لب معشوق

 

 
باب طبع-موافق میل-مطابق سلیقه

دور سر چرخاندن و دادن-صدقه دادن

 

خودخوری-حالت خودخور

دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده

زرت-صدای باد در کردن یا شیشکی

آخر و عاقبت-نتیجه‌ی خوب

آب‌تنی(شناکردن (بیشتر به قصد تفریح و بازی))
چاچول باز-حقه باز-شیاد
دهان به دهان شدن-بحث و مجادله کردن-با پست تر از خود جر و بحث کردن
آتش‌بیار معرکه(فتنه‌انگیز میان دو دشمن)

 

خاکستر نشین-بدبخت-سیه روز-ذلیل

کار شگفت‌انگیز کردن

 

 
چوروکیدن-چوروک خوردن-چین برداشتن

زود بودن-فرانرسیدن هنگام کاری
دوسیه-پرونده

باخت-آنچه باخته باشند-زیان

جفتک زن-لگد زن

 

 

دهنه ی کسی را کشیدن-جلو حرف زدن کسی را گرفتن

زبان فهم-کسی که مطلب یا سخنی را خوب در می یابد

انداختن توی هچل-دچار دردسر و ناراحتی کردن

آتش به جان ( گور) گرفته(ذلیل‌شده، ورپریده)

خدا برکت-خدا بیش ترش کند

اشرفِ خر(حریصی که زیان کند، نه خود خورد و نه به دیگران خوراند)

دیوان کردن-انتقام گرفتن-قصاص گرفتن

دَنگ-حیران و آشفته-سرگشته و شیدا
دَم نقد-آماده-حاضر

بغداد کسی را آباد کردن-شکم گرسنه ی کسی را سیر کردن

تا خرخره زیر قرض بودن-وام بسیار داشتن

 
خُردمُرد شدن-ریزه ریزه شدن

دو شاخ-دارای دو شقه

آب نکشیده-زشت-بد-نامفهوم

 

ارباب حجت(اهل منطق)

چس گره زدن-نهایت خست به خرج دادن

 

به جوش آوردن خون کسی-کسی را به اوج عصبانیت رساندن

بنا-قرار

چاپ زدن-چاپ کردن-دروغ گفتن

آب رفتن-بی‌اعتبار شدن-کوچک شدن

ار زبان کسی-از قول کسی

خودمانی-صمیمی-یکدل

از آب درآمدن(نتیجه دادن، تربیت شدن، روشن شدن حقیقت)

باریک-دقیق-حساس

 

حاج بادام-گونه ای شیرینی از آرد و بادام و شکر

پس گردنی-زدن با کف دست به پشت گردن کسی

چله ی تابستان-گرمای سخت

آیه‌ی یاس-آن که بدبینی را به کمال می‌رساند

این خط و این نشان(عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری، نگویی که نگفتم.)

دهان به دهان شدن-بحث و مجادله کردن-با پست تر از خود جر و بحث کردن
زیر خاکی-آن چه که از زیر حاک بیرون آید

 

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب