منتخبی از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 274

جیغ زدن-فریاد کشیدن-داد زدن

ذُق ذُق زدن-سوزش داشتن زخم

خیک کسی پر بودن-سیر بودن

خصوصی-مقابل عمومی

 

دیر دم-آن چه که دیر دم می کشد

حالی به حالی شدن-منقلب شدن حال-غلبه یافتن شهوت

آمد(فرخندگی، خوش‌قدمی)

بوق سگ-بسیار دیر وقت

 

 

روکش-پوشش یا ورقه ای که روی چیزی می کشند

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن

پس افتادن-عقب افتادن اجاره و مانند آن-بهم خوردن حال کسی در نتیجه ی ترس

بد بیاری-بد شانسی-ناسازگاری بخت-چپلی
حاجی خرناس-لولو

ازقحطی‌درآمده(گرسنه‌چشم، آدم ندید‌بدید)

بد لعاب-بد گوشت-بد خلق

زهره دان-کیسه ی صفرا

زاپاس-ذخیره-یدک-آدم بی مصرف و زوار دررفته

 
انداختنی-جنس نامرغوب

در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن

از چاله در آمدن و به چاه افتادن(از باران به ناودان پناه بردن)

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

رخصت خواستن-اجازه خواستن

تند و تیز- تند تیز
از سر دست-کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند
بی شوخی-جدا-بدون شوخی
خون کسی را حلال کردن-کسی را کشتن

خودفروش-فاحشه-خائن

پزا-زود پخت شونده

به خاک سیاه نشستن-بدبخت و ذلیل شدن
 

اجابت کردن معده-قضای حاجت

چار شاخ ماندن-بی حرکت ماندن به علت درد کمر یا از روی ترس یا تعجب
این پا آن پا کردن-دودل بودن-وقت تلف کردن

از بیخ(یکسره، به‌کلی، کاملن)

جسته گریخته-گاه گاه-اتفاقی

جگر را سرمه کردن-دل کسی را سوزاندن-بسیار غم دادن

تبرک کردن-با برکت ساختن-خجسته کردن

بی قابلیت-بی ارزش-اندک-مختصر

چلوزیدن-خشک شدن-پلاسیدن

پیش قسط-پرداختِ پیش از آغاز قسط بندی

 

رکاب کش-به تاخت-با سرعت

زبان بازی-چرب زبانی-لفاظی-چاپلوسی

پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن

بی بند و بار-بی قید-بی اعتنا به آداب و رسوم

چشم زاغ-بی شرم

از گل نازک‌تر به کسی نگفتن-با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن

چاک پشت-اسبی که در کمر خود فرورفتگی دارد و شانه و کفلش برآمده است

خیلی آب خوردن-گران تمام شدن-هزینه ی سنگین داشتن

 

 

خوردن کسی با نگاه-نگا. با نگاه کسی را خوردن

جوان مرگ شده-نفرینی است به شخص جوان

خیرات کردن-چیزی را

جگر خون کردن-رنج بسیار دادن

تشریف داشتن-حضور داشتن

 
پَخ خوردن-تیزی چیزی

چار دیواری-خانه

انگشت به دهان نهادن(متحیر ماندن)

از نافِ جایی آمدن-کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن

خبرنگار-آن که برای روزنامه-مجله-یا رادیو و تلویزیون کسب خبر می کند

دل گرفتگی-غم-غمگین بودن

آب در جگر داشتن(توانایی مالی داشتن)

پیر پاتال-فرتوت-کهن سال

از هفت خوان رستم گذشتن-موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن

جنس-کالا-کالای قاچاق-مواد مخدر مانند هرویین-تریاک و مانند آن ها

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

پای کسی را از جایی بریدن-آمد و رفت کسی را از جایی قطع کردن

حیوونی-نگا. حیوانکی

خارش-خاریدن-نام بیماری خاریدن نشیمنگاه

آش آلو کردن(خجالت‌زده کردن، کنفت کردن، سکه‌ی یک پول کردن)

تو زرد از آب درآمدن-بی ارزشی یا فساد چیزی آشکار شدن

ریزه کار-باریک بین-دقیق-زیرک

زلف-موهای جلو سر و بناگوش

بد عنق-کج خلق-بد اخلاق

چای قندپهلو-نگا. چای دیشلمه

روی سگ کسی بالا آمدن-تندخویی کردن-ناسازگاری کردن

ریخت-شکل و قیافه-سر و وضع
رفتن آن جا که عرب نی انداخت-به جای دور و بی بازگشت رفتن-به وضع ناجوری گرفتار شدن
ریز ریز-خرد شده-کاملن خرد

راست رفتن-مستقیم رفتن-بدون دردسر رفتن

آروغ بی‌جا زدن-نابه‌جا سخن‌گفتن-نسنجیده کاری کردن

دست چپ از دست راست ندانستن-هر را از بر تشخیص ندادن

بد حرف-کسی که پیوسته حرف های زشت می زند

دو پهلو حرف زدن-مبهم سخن گفتن

جیر جیرک-آدم پر سر و صدا-اهل داد و فریاد

خال-نقطه ی سیاه-لکه

خطایی-نوعیز آجر

زُل-خیره

دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن

خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن

 

آسیاب‌گردان-کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید

باب دهان-موافق سلیقه-مطابق میل-خوشایند

تو خالی-دروغین-غیر واقعی-بی عرضه-دارای ظاهر غلط اندار

دُم بریده-زرنگ و ناقلا-بدجنس
جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

آمیزقلمدون-میرزا‌بنویس-کاتب

ترکه مرکه-زن لاغر و خوش اندام

بلند کردن-دزدیدن-بیدارکردن از خواب-تور کردن

حق شناس-سپاس گزار

 
پا پتی-پا برهنه

دهن بین-آن که به گفته ی این و آن عمل می کند

خر رنگ کن-خوش طاهر بد باطن

جان کندن-رنج بسیار بردن-با سختی فراوان کاری را انجام دادن

بریز و بپاش-دم و دستگاه-خرج بسیار

دستک دمبک-بهانه-دستاویز-پاپوش

آدم استخوان‌دار(کسی که اراده و پشتکار دارد)

پاچه ورمالیده-بی شرم و پر رو-حقه باز

تخم دو زرده کردن-کاری بزرگ انجام دادن

تنوری-پخته شده در تنور

حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن
راست و ریس کردن-آماده کردن-به ظاهر درست کردن

بند آمدن-متوقف شدن

به حال آوردن-به هوش آوردن-به کسی شور و حال دادن

دست دستی-سرسری-بی هوده-سطحی

زیر دم سستی-انحراف اخلاقی

چوب بندی-داربست

خود را بستن-پول دار شدن

روگیر کردن-در رودربایستی ناگزیر به انجام کاری کردن-نگا. روبند کردن

زیر پوش-جامه ی زیرین

خوش نقش-خوش اقبال-پارچه یا قالی که نقش های زیبا دارد

دست کم-حداقل

حمام زنانه-جای پر سر و صدا و شلوغ
داغان کردن-از هم پاشاندن-متفرق کردن

دور علم کسی جمع شدن-دور کسی گردآمدن و از او پشتیبانی کردن

آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف

زده-صدمه دیده-سوراخ شده-خراب

پاتیل در رفته-پیر و شکسته

 

چشمک زن-نگا. چراغ چشمک زن

پادرختی-میوه های خراب شده که خود از درخت می افتند
جفنگ گفتن-یاوه گفتن-هرزه درایی
حرص کسی را درآوردن-کسی را خشمگین کردن
پلاس بودن-ویلان و سرگردان بودن
دراز کشیدن-خوابیدن-به پشت خوابیدن-مدتی کوتاه خوابیدن
در آمدن از آب-نتیجه دادن-تربیت شدن-روشن شدن حقیقت

توان هماوردی با کسی را داشتن

دست از پا خطا نکردن-هیچ کار اشتباهی نکردن-تکان نخوردن
خیت شدن-شرمنده شدن-کنفت شدن-بور شدن
از زور پسی-از روی ناچاری-اجبارن

ارواح بابات-به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود

بادپا-تند رو-تیز تک

رد دادن-به غفلت کسی یا چیزی را از زیر دست رد کردن-صرف نظر کردن

باد به پشت کسی خوردن-بر اثر بیکاری تنبل و تن پرور شدن

خوش ریخت-دارای هیکل برازنده

بامبه-توسری

بالا آمدن دل و روده-به حالت تهوع افتادن

زبان آدم سر کسی نشدن-به حرف منطقی تن ندادن و آن را نپذیرفتن

پُرتابل-قابل حمل
آبِ جو(ب)(مال دنیا، هرچیز فراوان و بی‌ارزش)

زُل-خیره

درز و دوز-شکافتن و دوختن-راست و ریس کردن کار

 

تنه زدن-با تنه به کسی ضربه زدن

تک پران-زن نانجیب

تو دست و پا ریختن-فراوان بودن-همه جا بودن
تنوره زدن-چرخ زدن و گرد شدن
چغل خور-سخن چین

تلپی-برای نشان دادن افتادن بدون مقاومت به کار می رود

تازه داماد-پسری که تازه ازدواج کرده است
بیرون رفتن-به توالت رفتن

جُم خوردن-تکان خوردن-برای انجام کاری آماده شدن

دختر بچه-دختر کم سن و سال

حلبی آباد-آلونک نشین های خارج از شهر
چشم و چار کسی را درآوردن-بک کسی کینه ورزیدن

دوره گرد-غیر ثابت-دست فروش

زیر دریایی-کشتی جنگی که می تواند در زیر آب حرکت کند

بلند شدن زیر سر کسی-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن

انگشت رساندن-دست‌درازی کردن-دست زدن

توالت-مستراح-دستشویی-آرایش-بزک

تَخم-مهمل تَخم

آماده‌باش(حالت آماده بودن برای رویارویی با خطر)

حق السکوت-آن چه که یرای پنهان نگه داشتن رازی به کسی می دهند
رسیدن-مواظبت کردن-مورد لطف قرار دادن
خیال کسی را راحت کردن-موجب اطمینان خاطر کسی شدن-به کسی جواب رد دادن

افتادگی(پریشانی، احتیاج)

الم‌شنگه(هیاهو، آشوب، جنجال، داد و قال)
بی نور-بی عرضه-بی مصرف-کسی که به دوستان کمکی نکند
دعوا راه انداختن-سبب جنگ و جدال شدن

خوشاب-میوه ی پخته در آب و شکر-کمپوت

 
حق التدریس-مزد آموزگار
جز جگر زدن-نفرینی است به معنی به بلا گرفتار شدن-دل سوختن بر اثر اندوه و مصیبت

خوشی زیر دل کسی زدن-به بخت خود پشت کردن-موقعیت خوب را با ندانم کاری از دست دادن

ذلیل‌شده

جگر را سرمه کردن-دل کسی را سوزاندن-بسیار غم دادن

جلا دادن-مفید بودن-شفا دادن-صیقل دادن
خرده خرده-کم کم-رفته رفته
الف الف کردن(قاچ‌قاچ کردن)

رنگ و رو-آب و رنگ-جلا و درخشندگی

خوش بیار-آن که کار و روزگار بر وفق مرادش می گذرد-خوش شانس

تَک-بی نظیر-مفرد-تنها

رک گو-کسی که صریح و بی پروا حرف می زند

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

استخوان‌دار(محکم، بااراده)

 

اسباب‌چینی(دسیسه‌چینی، توطئه‌چینی)

از دست دادن-گم کردن
از کیسه شدن-هدر شدن-ضرر کردن
 

 
پته ی کسی را روی آب انداختن-راز کسی را فاش کردن-کسی را رسوا کردن

خال باز-کسی که ورق ها را با تردستی می اندازد و مردم را فریب می دهد

جملگی-تمامن-سراسر

زاپاس-ذخیره-یدک-آدم بی مصرف و زوار دررفته

آواز دادن(خواستن)

درویش کردن چشم ها-نادیده انگاشتن-نگاه نکردن

 

پس هم بر آمدن-حریف یکدیگر بودن-از عهده ی هم برآمدن

جگر-عزیز-عزیز دلم

بیا بیا- برو برو

 

 

در رفتن پاتیل کسی-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

 

 

زیر پوش-جامه ی زیرین
چِلپ چِلپ-صدای برخورد دست یا پا با آب
آش دهن‌سوز(هر چیز مطلوب و پسندیده)

باد زدن-با ایجاد جریان هوا خنکی یا اشتعال پدید آوردن

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق

دور تا دور-گرداگرد-اطراف

پَکَر-افسرده-نومید-گیج-بی دل و دماغ-بی حوصله

آفتاب به آفتاب(هر روز)

جیر و ویر راه انداختن-داد و فریاد راه انداختن

زیر اخیه کشیدن-زیر فشار گذاشتن

چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

اتیکت(برچسب، آداب و رسوم، قاعده)

آب سیر-جانور خوش‌رفتار
دست به جیب-بخشنده-خرج کن

اجباری بردن(کسی را به خدمت سربازی بردن)

افسار کسی را شل کردن(به کسی آزادی کمی دادن)
پر و پخش-پراکنده

از زیر سنگ در آوردن(چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن)

پاک-به کلی-یکسره

بَده کردن-کسی را بد وانمود کردن-کنفت کردن-از چشم انداختن

زبان کسی گرفتن-لکنت زبان داشتن
در لاک خود فرو رفتن-کاری به کار دیگران نداشتن

زاچی-روزهای استراحت پس از زایمان

چای کار-کشت کننده ی چای

از دست برآمدن-ممکن و شدنی بودن-از عهده بر آمدن
دانه ی درشت برچیدن-به دستمزد کم قانع نبودن

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

از پشت کوه آمدن-بی‌خبر از آداب و رسوم بودن-دهاتی بودن

چربیدن-برتر بودن-پیش بودن

دو دوزه بازی-دو رویی-کلک زنی

پیداش کردن-کسی را یافتن-گیر آوردن

پا به راه-سر به راه-آدم اهل و درست و حسابی
پس نشستن-عقب نشینی کردن

تو سری خور-آدم زور شنو-خوار و زبون

پشت بشقاب کشیدن-تهدید کردن به قطع کمک

پشت پا-فنی از کشتی برای انداختن حریف

از آب کره گرفتن-از آب روغن گرفتن

آرد خود را بیختن و الک را آویختن(کسی که وظایف زندگی‌اش را انجام داده و دیگر توقعی از او نیست)
زرت و زبیل-آت و آشغال-خرده ریزهای کم ارزش

تنگ کلاغ پر-نزدیکی های صبح

پَرپَر زدن-به سختی جان کندن-بی تابی بسیار کردن

زبان را گاز گرفتن-از گفتن سخنی پشیمان شدن
اتصالی کردن(در یک مدار یا سیم‌های برق جریان ناخواسته روی دادن)

تیپ زدن-شیک و پیک کردن-خود را آراستن

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله
دون پاشیدن-دانه دادن به پرندگان-در باغ سبز نشان دادن-وعده دادن

ریختن روی دایره-روی داریه ریختن

تلنگ-یشکن-باد صدا دار-ضربه ی صدا دار

چهار چوب-محدوده-قاب

بست-محلی در جاهای مقدس یا دیگر که شخص در آنجا از تعرض در امان می ماند-تکه ی کوچکی از تریاک

خُردینه-بچه ی خردسال

رشته-موضوع و زمینه ی چیزی یا کاری: رشته تحصیلی-رشته ی افکار

 
تو آستین بودن-حاضر و آماده بودن-آماده داشتن

خاصه-هر چیز ممتاز و از جنس عالی

زدن بر سر کسی-به کسی ستم روا داشتن-کسی را تحقیر کردن

اَنَک شدن-تحقیر شدن-خجالت کشیدن

چاخان پاخان-دروغ

جاکن کردن-به حرکت درآوردن-کسی را از مقامی دور کردن

دهنه ی کسی را کشیدن-جلو حرف زدن کسی را گرفتن

بز خر-کسی که به قصد ارزان خریدن چیزی توی سر جنس می زند

افتادن بچه(سقط شدن جنین)

دهان کسی آستر داشتن-قدرت خوردن خوردنی های بسیار داغ و تند را داشتن
ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است

خروس کسی خواندن-شاد و شنگول بودن-روزگار بر وفق مراد بودن
خرده بُرده-مشکل-اختلاف

دمدمی-دو دل-مردد-کسی که هر ساعت خوی و حالت دیگری دارد

 

چغلی کردن-شکایت کردن

آش نذری-آشی که به نیت برآورده شدن دعایی بپزند
در معامله را گذاشتن-در قال را گذاشتن

داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است

انسان(آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی)

زیر پای کسی را درآوردن-زیر پا کشی کردن
تک پران-زن نانجیب

 
از خنده روده بر شدن(از شدت خنده بی‌حال شدن)
جد و آباد کسی را گفتن-آبا و اجداد کسی را دشنام دادن

حرص گرفتن-ناراحت شدن-لج کردن

حساب بی حساب-سر به سر-این به آن در-مساوی-هیچ به هیچ

دوختن چشم-زل زدن-با دقت چیزی را نگاه کردن

درخت مراد-درختی که به آن به عنوان نذری چیزی می بندند

دوا خور-معتاد به الکل
خشکه مقدس-متدینی که جز اطاعت از ظاهر احکام دینی به چیزی تن نمی دهد

پیش کردن-راندن به جلو

بند کردن به کسی-به پر و پای کسی پیچیدن-پیله کردن به کسی
جان به عزراییل ندادن-بسیار بخیل بودن-دیر مردن-سخت جان بودن
پدر مرده-یتیم-خطابی به هنگام خشم مانند پدر آمرزیده یا ننه مرده

چپری آمدن-زود آمدن

 

دنیا دست کیست؟-پرسش از کسی که کاملن بی خیال و بی غم زندگی می کند
آب نکشیده-زشت-بد-نامفهوم

دل پَر زدن-بسیار مشتاق بودن

آلت فعل(وسیله‌ی انجام کار)
دستِ راست-سمت راست

ریش در دست کسی دادن-اختیار خود را به دیگری سپردن-کار خود را به دیگری واگذار کردن
جهل کردن-در انکار چیزی پافشاری کردن

رنگ پریدگی-بی رنگ شدن چهره از ترس یا خشم یا بیماری-رنگ باختگی

پَر دادن-دل و جرات دادن-مفت و مسلم از دست دادن
ته صدا-صدای خوش ولی کم مایه

خودشیرینی-خوش رقصی-خود را صمیمی وانمود کردن

اول چلچلی(تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی))

آمدکار(شگون، فال نیک، خجستگی)

جاده خاکی-راهی که با وسایل فنی ساخته نشده است

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

روان کردن-از بر کردن

درس گرفتن-پند آموختن-عبرت گرفتن

چشم زهره رفتن-با خشم نگاه کردن

پرچ کردن-فرو بردن میخ در چیزی و کوبیدن و پهن کردن سر آن

خانم بازی-معاشرت با زنان هرزه
حرز جواد-دعایی منسوب به جواد امام محمد تقی
چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند

 

چس آمدن-در حالت عصبانیت به جای خوش آمدی می گویند چس آمدی

پس گذاشتن کسی-از کسی جلو افتادن

در دار-دارای سرپوش

جغور بغور-جگر و دل و قلوه ی گاو یا گوسفند که خرد کرده و با پیاز در روغن سرخ کنند

پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی

خجالت زده کردن-شرمنده کردن-خجالت دادن

جشن گرفتن-سور بر پا کردن